حساسیت تنفسی یا آلرژی تنفسی یکی از شایع ترین واکنش های سیستم ایمنی بدن است که در مواجهه با مواد حساسیت زا (آلرژن ها) مانند گردوغبار، گرده گیاهان، موی حیوانات، قارچ ها یا برخی مواد شیمیایی بروز می کند.
در این حالت، بدن فرد به طور غیرعادی به این مواد واکنش نشان می دهد و علائمی مانند عطسه، آب ریزش بینی، گرفتگی یا خارش بینی، سرفه، خس خس سینه و تنگی نفس ظاهر می شود.
این نوع حساسیت ممکن است فصلی باشد، مانند تب یونجه که در بهار و پاییز شایع است، یا دائمی باشد و در طول سال ادامه یابد.
درمان معمولا شامل دوری از عوامل محرک، مصرف داروهای ضدحساسیت مانند آنتی هیستامین ها و گاهی استفاده از اسپری های تنفسی یا ایمنی درمانی است.
عوامل حساسیت تنفسی
عوامل حساسیت زای تنفسی یا آلرژن هایی که باعث تحریک سیستم ایمنی و بروز علائم آلرژی تنفسی می شوند، بسیار متنوع اند و می توان آن ها را به دو دسته کلی محیطی و شغلی تقسیم کرد.
از مهم ترین عوامل محیطی می توان به گرده گیاهان (به ویژه در فصول بهار و پاییز)، گردوغبار خانگی (که حاوی فضولات مایت ها یا کنه های ریز است)، کپک ها و قارچ های موجود در فضاهای مرطوب، موی حیوانات خانگی (مانند گربه و سگ)، و دود سیگار یا آلودگی هوا اشاره کرد.
همچنین برخی مواد شیمیایی موجود در شوینده ها، عطرها و اسپری ها نیز می توانند نقش محرک داشته باشند. در محیط های شغلی، تماس با موادی چون آرد، لاتکس، فلزات خاص، گازها یا بخارات صنعتی ممکن است موجب حساسیت تنفسی شود.
شدت واکنش به این عوامل به ویژگی های ژنتیکی فرد، میزان و مدت تماس با آلرژن، و وضعیت عمومی سیستم ایمنی بستگی دارد.
علائم حساسیت تنفسی
علائم حساسیت تنفسی به صورت واکنش های التهابی در دستگاه تنفس فوقانی و تحتانی ظاهر می شوند و شدت آن ها می تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد.
از شایع ترین علائم می توان به عطسه های مکرر، آب ریزش یا گرفتگی بینی، خارش و سوزش در بینی و گلو، سرفه های خشک یا خلط دار، خس خس سینه، احساس فشار در قفسه سینه، و تنگی نفس اشاره کرد.
در برخی موارد، این علائم با قرمزی و خارش چشم ها یا اشک ریزش همراه است که نشان دهنده درگیری هم زمان چشم ها با آلرژی است. در افراد مبتلا به آسم، تماس با آلرژن ها ممکن است حملات آسم را تشدید کند.
این علائم بطور معمول پس از تماس با مواد حساسیت زا ظاهر شده و با حذف یا کاهش تماس با عامل محرک، کاهش می یابند. در موارد مزمن یا درمان نشده، حساسیت تنفسی می تواند موجب اختلال در خواب، کاهش تمرکز، خستگی مزمن و افت کیفیت زندگی شود.
روش های درمان خانگی حساسیت تنفسی
درمان خانگی حساسیت تنفسی بیشتر بر کاهش تماس با عوامل محرک و تقویت سیستم ایمنی تمرکز دارد و می تواند به کنترل علائم کمک کند، هرچند جایگزین درمان پزشکی نیست.
از جمله روش های مؤثر خانگی می توان به شست وشوی بینی با محلول آب نمک (سرم فیزیولوژیک) اشاره کرد که به پاک سازی مخاط و کاهش التهابات کمک می کند. استفاده از دستگاه بخور سرد یا گرم در منزل، به ویژه در فصل های خشک یا سرد، می تواند رطوبت هوا را افزایش داده و از خشکی مجاری تنفسی جلوگیری کند.
مصرف دمنوش هایی مانند نعناع، زنجبیل، آویشن یا بابونه که خاصیت ضدالتهابی و ضدحساسیت دارند نیز توصیه می شود.
رعایت بهداشت محیط با شست وشوی مکرر ملحفه ها، استفاده از جاروبرقی مجهز به فیلتر هپا و پرهیز از نگهداری حیوانات خانگی در اتاق خواب از دیگر اقدامات مهم است.
همچنین، کاهش مصرف مواد غذایی فرآوری شده و سرشار از مواد نگهدارنده و افزودنی، و جایگزین کردن آن ها با میوه ها، سبزیجات تازه و مواد غذایی ضدالتهاب، مانند ماهی های چرب و مغزها، می تواند به تقویت سیستم ایمنی کمک کند.
تنفس عمیق، مدیتیشن و پرهیز از استرس نیز در کاهش شدت واکنش های آلرژیک نقش دارند، زیرا استرس می تواند حساسیت بدن را تشدید کند.
درمان دارویی حساسیت تنفسی
درمان دارویی حساسیت تنفسی با هدف کاهش علائم، کنترل التهاب و پیشگیری از عود بیماری انجام می شود و بسته به شدت و نوع علائم ممکن است ترکیبی از داروها تجویز شود.
یکی از رایج ترین داروها، آنتی هیستامین ها هستند که با مهار اثر هیستامین، ماده ای که در واکنش آلرژیک ترشح می شود، علائمی مانند عطسه، آب ریزش بینی و خارش را کاهش می دهند. این داروها به صورت خوراکی یا قطره بینی در دسترس هستند.
کورتیکواستروئیدها نیز به عنوان داروهای ضد التهاب قوی، به صورت اسپری بینی یا استنشاقی تجویز می شوند و برای کاهش التهاب مخاط تنفسی کاربرد دارند.
داروهای گشادکننده برونش (برونکودیلاتورها) که معمولا در قالب اسپری های تنفسی استفاده می شوند، در بیمارانی که دچار تنگی نفس یا آسم ناشی از حساسیت هستند، کاربرد دارند.
در موارد مزمن یا مقاوم به درمان، ممکن است ایمنی درمانی (ایمونوتراپی) تجویز شود که شامل تزریق تدریجی و کنترل شده آلرژن به بدن برای کاهش حساسیت سیستم ایمنی است.
استفاده صحیح و منظم از داروها، زیر نظر پزشک متخصص آلرژی یا ریه، نقش مهمی در کنترل موفق بیماری دارد و می تواند کیفیت زندگی بیمار را به طور چشمگیری بهبود بخشد.